de lex frisionum
Deze wet voor de Friezen die opgelegd (zou worden) werdt door Karel de Grote is ook weer zo'n vaag verhaal. Is er ooit wel serieus aan gewerkt? Ik betwijfel het.
Om mijn gedachten hierover op deze pagina te uiten maak ik gebruik van een uitgebreide bron: de website van Kees Nieuwenhuizen, https://www.keesn.nl/lex/index.html
Kees heeft hier veel werk in gestoken en het is dan ook een goede bron van informatie. Ik ga zijn werk nu niet afkraken, maar gebruik zijn website als bron voor wat ik over deze lex denk.
Mijn bedenkingen voor de echtheid van de lex begint al met het verhaal dat een boekdrukker in het Zwitserse Basel, ene Joannis Basilius Herold in 1557 een boekwerk uitbracht met alle Germaanse wetten die in opdracht van de Frankische koning Karel de grote zijn opgesteld. En inderdaad, er zijn voor de grotere volkeren (stammen) wetten opgesteld die bevestigd zijn en waarvan meerdere copien zijn. Behalve voor de lex Frisionum. Deze Herold wordt verondersteld een handschrift, misschien het originele van de lex te hebben gehad, maar dit is zoekgeraakt. Wablief?? Deze Herold moet toch echt wel onder de indruk zijn geweest dat hij het enigste exemlaar van de lex in zijn handen had. Zo iets raak je niet zomaar kwijt, dat berg je zorgvuldig op om het voor het nageslacht te bewaren, en zoveel historisch besef had deze Herold wel. Had hij dat niet, dan zou Herold geen historische wetteksten in een boekwerk hebben gedrukt. Dit ruikt direkt al naar bedrog. Als je een antieke wetstekst uit je duim zuigt, dan wil je niet dat er naar het origineel van die tekst wordt gevraagd, dan verzin je het smoesje dat het zoekgeraakt is. Hiermee kan ik mijn betoog al afsluiten, maar ik ga er nog wat dieper op in.
Kees Nieuwenhuizen zelf twijfelt al over de inhoud van de lex, omdat hij er niet zeker van is dat de originele text wel secuur is overgeschreven. Maar dat is nu dus niet te controleren, zie hierboven.
Dan is er ook de vraag of de lex niet een 'voorlopige' versie is, dus niet de definitieve tekst. Waarom is dan de wet niet afgemaakt? Had Karel zich bedacht? Had Karel het werk stopgezet? Het volk van de Friezen hadden generaties lang voor problemen gezorgd en er zijn meerdere oorlogen uitgevochten. Nadat de Friezen definitief waren verslagen zou het logisch zijn om ze dan ook met wetten en regels onder de duim te houden. Of waren de Friezen niet definitief verslagen? (zie de Friese vrijheid en Het oude Frisia) In dat laatste geval zal er ook geen wet komen. Eeuwen later hebben de Friezen zelf de 17 keuren en 24 landrechten opgesteld en hier van zijn de originelen wel bewaard gebleven.
In de lex zijn er drie specifieke gebieden afgebakend met waterlopen als grens. Algemeen wordt aangenomen dat deze gebieden als eerste het deel vanaf het Zwin bij Zeeuws Vlaanderen tot aan het Flie beslaat (de westfriezen), dan vanaf het Flie tot aan de Lauwers (huidig Fryslân), en als laatste het deel tussen de Lauwers en de Wezer in Duitsland (oostfriezen). De nadruk van de lex ligt op het huidige Fryslân en in veel mindere mate op het westfriese deel en in wat mindere mate op het oostfriese deel. Ook dit vind ik verdacht. Toen in 1557 het boekwerk werdt gedrukt waren de westfriezen al eeuwen daarvoor overwonnen door de grafen van Holland, en was Holland als graafschap definitief gevestigd. Maar de streek westfriesland was er nog wel. En was daar ook niet die Robert de Fries uit oude tijden die uit Gend kwam? Het oude Frisia moet wel tot aan Vlaanderen gelegen hebben. En hier wordt altijd de fout gemaakt wat betreft het Zwin. Het Zwin is een oude zee arm die op de grens van Nederland en Belgie ligt bij Cadzand. Nu is het een natuurgebied, maar op oude kaarten is de zee arm nog wat groter. Deze zee arm is nooit echt diep tot in het land gedrongen, maar een eindje in Zeeuws Vlaanderen. Dit kan nooit als grens gezien zijn. De westerschelde zou als grens wel een functie kunnen hebben, alleen in 1557 heette de Westerschelde de Dullart en de Hondt. De originele uitstroom van de schelde ging waar nu de Oosterschelde is. Ook in de tijd van Karel zal het Zwin geen grens kunnen zijn. In de lex wordt geschreven de naam Sincfalam wat dus vertaald is in Zwin, alhoewel hier ook twijfels over zijn.
De Flie was in 1557 al uitgesleten tot een flinke geul, maar ook nu weer was de Flie ten tijde van Karel niet meer dan een veenrivier temidden van enorme veengebieden. Wist Karel van het bestaan van het Flie af? Herold duidelijk wel.
In 1557 was er ook al de afscheiding van Fryslân en Groningen en Fryslân lag mooi tussen het Flie en de Lauwers in. Ook hier weer kan ik van de Lauwers geen grens maken, al helemaal niet ten tijde van Karel toen de Lauwers maar een klein veenriviertje was en nu nog is. Historisch gezien was de Lauwers ook geen grens. In de oudste Friese kronieken wordt de veenrivier niet genoemd. Vanaf de 13e eeuw wel de Lauwerszee, het zeegat tussen Schiermonnikoog en het eiland Bosch dat tot in de 16e eeuw nog bestond. Ook werdt er geschreven over Westergo, Oostergo en de stad Groningen en pas in de 15e eeuw worden de ommelanden bij de stad Groningen gerekend. In de 14e eeuw werden de ommelanden dus nog tot Oostergo gerekend. Worp van Thabor schrijft uitvoerig over de vetes tussen de Schieringers en Vetcopers en noemt daarbij ene Odo Botnia, een Vetcoper, die in Marum woont, een plaats in Oostergo. Marum ligt tegenwoordig in de provincie Groningen. Ook het gebied ten oosten van de stad Groningen was nog Fries, alleen de stad was al 'zelfstandig'. Zeker in de tijd van Karel was er dus geen grens tussen Fryslân en Groningen. In 1557 was die er wel, alleen de precieze grens was nog niet bepaald, dat gebeurde pas in de 17e eeuw omdat de veengebieden waar het riviertje de Lauwers doorheen stroomde ontgonnen werden. Voor die tijd werdt dus eigenlijk alleen het zeegat als grens gezien, niet het veenriviertje. Dit veenriviertje is op oude kaarten soms wel genoemd, maar met een latijnse naam, Laauica fluvius, terwijl in de lex de naam Laubaci is geschreven.
Als laatste dus het oostfriese deel vanaf de Lauwers tot de Wezer. Deze Wezer kan dan wel als grensrivier gezien worden, alleen is het dat niet. Ook verder naar het oosten en noorden tot aan de Deense grens zijn Friezen gaan wonen. De tegenwoordige grens met Denemarken zou dan de grens moeten zijn. Voor Karel moet dit helemaal ver en onbekend terrein zijn geweest. Herold zal wel een kaart hebben gehad, maar daar stond waarschijnlijk niet heel duitsland op, of werden er alleen Friezen genoemd tot aan de Wezer. Foutje, bedankt! Dat Kees hier niet over begint verbaasd mij.
Wat vooral opvalt in de lex wat betreft geografie, is dat de teksten vooral op het huidige fryslân van toepassing zijn. Herold wist dat daar de Friezen wonen dus dat zal in Karels tijd ook wel zo zijn geweest. Dat de focus veel minder op de oostfriezen ligt is een blunder. Ik denk dan ook dat Herold de 17 keuren en 24 landrechten niet kende, want er zijn er veel meer voor het oostfriese deel dan voor het huidige Fryslân!
Voordat dit verhaal te lang wordt, wil ik nog de zogenaamde 'heidense' wetten bespreken. Deze wetten gaan over het doden van een pasgeboren baby en (heidense) tempelschennis. Deze twee onderwerpen worden gezien als bewijs voor het feit dat de lex een 'kladversie' is. Ik denk dat deze twee onderwerpen ook weer verzonnen zijn door Herold. Er is alleen in de vita over Liudger geschreven over het willen verdrinken van een pasgeboren baby met de bedoeling om de 'slechte, barbaarse heidenen' in een kwaad dagligt te zetten. In de meeste vita's over missionarissen worden de heidenen gestigmatiseerd. Herold schreef ook over de straf voor iemand die een heidense tempel vernielt, en ook dat komt uit een vita, die van Wulfram.
Als de lex (kladversie) echt geschreven was, dan kan het niet anders dan dat er een monnik aan gewerkt heeft. Tot in de late middeleeuwen waren het eigenlijk alleen de geestelijken die konden schrijven. Zou een christelijke geestelijke over heidense wetten willen schrijven? Nee, zoiets zal simpelweg nooit kunnen gebeuren, Karel zou het ook nooit toegestaan hebben, zou er zelfs kwaad over geworden zijn. Ook in een 'kladversie' zou het niet voorkomen.
Mijn conclusie is dan ook dat deze hele lex frisionum door Herold uit de duim gezogen is. Dat soort duimzuigerij gebeurde wel vaker in vroeger tijden. Google maar eens op Ocke Scharlensis of het Oera Linda boek.
In de meeste scripties, boeken en publicaties over het oude Frisia wordt vaak gerefereerd naar de lex Frisionum om het leefgebied van de oude Friezen aan te geven. Daarbij wordt kritiekloos aangenomen dat wat er in de lex staat over de drie deelgebieden een feit is. En dat leid weer tot verkeerde conclusies, en dat is jammer.